Ý Nghĩa, Văn Khấn Tết Hàn Thực Tết Bánh Trôi Bánh Chay

Trong Tết Hàn Thực, nhà nhà làm bánh trôi, bánh chay để lễ Phật, cúng gia tiên, thậm chí nhiều nơi cúng thần hoàng. Thay vì tên gọi chính thức, 3/3 âm lịch thường được người Việt gọi dân giã là Tết bánh trôi – bánh chay.

Tết Hàn Thực năm 2023 rơi vào Chủ Nhật ngày 22 tháng 4 năm 2023 Dương lịch ( tức ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch).

1. Sự tích Tết Hàn Thực

1.1 Tết Hàn Thực là ngày gì?

Tết Hàn Thực là một ngày lễ truyền thống của người Việt Nam được tổ chức vào ngày 3 tháng 3 Âm lịch hàng năm. Tết Hàn Thực được coi là một dịp để tưởng nhớ và tri ân đến các vị thầy, sư phụ đã giúp đỡ mình trong quá khứ, cũng như để tỏ lòng biết ơn với các vị thần linh, tổ tiên.

1.2 2023 tết Hàn Thực là ngày bao nhiêu?

Năm 2023, Tết Hàn Thực sẽ rơi vào ngày 22 tháng 4 năm 2023 (tức ngày 3 tháng 3 Âm lịch năm Đinh Tỵ).

1.3 Tết Hàn Thực có nguồn gốc từ nước nào?

Theo phong tục Việt Nam, Hàng năm vào ngày này, nhiều gia đình cho xay bột, đồ đỗ xanh, làm bánh trôi, bánh chay, nấu xôi chè lễ Phật và cúng gia tiên, có lẽ đó cũng là một cách tưởng niệm người thân trong những ngày tháng cuối xuân, chứ ít người biết đến hai chữ "Hàn Thực" gắn với một điển tích ở Trung Quốc, được biết tới nhiều qua tiểu thuyết Đông Chu liệt quốc.

Đời Xuân Thu, vua Tấn Văn Công nước Tấn, gặp loạn phải bỏ nước lưu vong, nay trú nước Tề, mai trú nước Sở. Bấy giờ có một người hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo vua giúp đỡ mưu kế. Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong hỏi ra mới biết, đem lòng cám kích vô cùng. Giới Tử Thôi theo phò Tấn Văn Công trong mười chín năm trời, cùng nhau trải nếm bao nhiêu gian truân nguy hiểm. Về sau, Tấn Văn Công giành lại được ngôi báu trở về làm vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công trong khi tòng vong, nhưng lại quên mất công lao của Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình làm được việc gì, cũng là cái nghĩa vụ của mình, chớ không có công lao gì đáng nói. Vì vậy về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm. Giới Tử Thôi không chịu rời Điền Sơn ra lĩnh thưởng, Tấn Văn Công hạ lệnh đốt rừng, ý muốn thúc ép Giới Tử Thôi phải ra, nhưng ông nhất định không chịu tuân mệnh, rốt cục cả hai mẹ con ông đều chết cháy. Vua thương xót, lập miếu thờ và hạ lệnh trong dân gian phải kiêng đốt lửa ba ngày, chỉ ăn đồ ăn nguội đã nấu sẵn để tưởng niệm (khoảng từ mồng 3 tháng 3 đến mồng 5 tháng 3 Âm lịch hàng năm).

Trong Tết Hàn Thực, nhà nhà làm bánh trôi, bánh chay để lễ Phật, cúng gia tiên, thậm chí nhiều nơi cúng thần hoàng. Thay vì tên gọi chính thức, 3/3 âm lịch thường được người Việt gọi dân giã là Tết bánh trôi – bánh chay. Ngày Tết này hiện vẫn duy trì phổ biến ở miền Bắc Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh xung quanh Hà Nội. 

Ngoài ra, chiếc bánh trôi làm từ bột gạo nếp thơm ngon còn được dâng cúng trong lễ Hai Bà Trưng ngày 6/3 tại làng Hát Môn (Phúc Thọ - Hà Tây), ngày giỗ tổ Hùng Vương 10/3 và hội Phủ Giầy tháng 3 lễ Mẫu. 

Do đó, Tết Hàn Thực của Việt Nam mang ý nghĩa dân tộc sâu sắc và có những nét khác biệt cơ bản với ngày lễ này tại Trung Quốc. Nhiều sự tích cũng cho rằng, nguồn gốc của bánh trôi, bánh chay có từ thời Hùng Vương và tục làm hai thứ bánh này để nhắc nhớ về sự tích “bọc trăm trứng” của Âu Cơ. 

1.4 Ý nghĩa tết Hàn Thực

Tết Hàn Thực có nhiều ý nghĩa đặc biệt như sau:

• Tết Hàn Thực là dịp để tri ân đến các vị thầy, sư phụ, tổ tiên. Người ta tin rằng vào đêm Tết Hàn Thực, các vị thầy, sư phụ sẽ đến thăm và truyền cho các học trò và đệ tử những giá trị quý báu của tri thức, truyền thống, đạo đức, tâm hồn.
• Tết Hàn Thực cũng được coi là dịp để tránh xa tai hoạ, đem lại sự may mắn và tài lộc cho gia đình. Người ta tin rằng việc ăn bánh trôi và bánh chay trong ngày Tết Hàn Thực sẽ giúp tránh khỏi các tai họa, bệnh tật và đem lại sự may mắn cho gia đình.
• Bánh trôi và bánh chay là đặc sản của Tết Hàn Thực. Hai loại bánh này thường được đặt vào một đĩa tròn, thường là đĩa gốm, rồi mang đi thờ cúng và dùng trong ngày Tết. Bánh trôi và bánh chay không chỉ có giá trị ẩm thực mà còn mang ý nghĩa tinh thần là sự tinh khiết, thanh tịnh, vô ngã, sự chung thủy trong tình bạn, tình cảm gia đình.
• Tết Hàn Thực cũng là dịp để các thành viên trong gia đình sum vầy bên nhau, trò chuyện, ăn uống và thư giãn sau một năm làm việc vất vả.
• Trong ngày Tết Hàn Thực, nhiều người cũng tổ chức một số hoạt động như đốt nhang, treo đèn lồng, viết thư tay để tưởng nhớ những người đã giúp đỡ mình trong quá khứ, hay để cầu mong sự an lành, hạnh phúc cho gia đình, bạn bè và xã hội.

Với những ý nghĩa đặc biệt này, Tết Hàn Thực đã trở thành một trong những ngày lễ quan trọng và được ưa chuộng tại các quốc gia châu Á.

1.5 Tết Hàn Thực có phải là tết thanh minh

Không. Tết Hàn Thực không phải là Tết Thanh Minh. Tết Hàn Thực và Tết Thanh Minh là hai ngày lễ khác nhau trong năm dương lịch và có những nét khác biệt về ý nghĩa và nghi thức cúng lễ.

Tết Thanh Minh thường diễn ra vào ngày 4/5 âm lịch hàng năm, là dịp để người Việt tưởng nhớ và cúng tổ tiên, các bậc tiền bối và vị anh hùng đất nước đã qua đời. Trong khi đó, Tết Hàn Thực là ngày lễ dân gian của Trung Quốc và một số quốc gia châu Á khác, được tổ chức vào ngày 3/3 âm lịch mỗi năm để tưởng nhớ Thiên thu và cầu mong sức khỏe và bình an cho gia đình.

Mặc dù có sự khác biệt về ý nghĩa và nghi thức cúng lễ, nhưng cả hai ngày lễ đều mang trong mình tinh thần tôn kính tổ tiên, tưởng nhớ những người đã qua đời và cầu mong sức khỏe và hạnh phúc cho gia đình.

2. Chuẩn bị sắm lễ cúng tết Hàn Thực như thế nào

2.1 Tết Hàn Thực cúng gì?

Trong ngày Tết Hàn Thực, người ta thường cúng các món ăn truyền thống như bánh trôi, bánh chay và hoa quả. Đây được coi là những món ăn tinh tế, đặc biệt và mang ý nghĩa phong phú.

Ngoài ra, người ta còn cúng thêm đồ trang trí như đèn lồng và các vật phẩm khác. Tất cả các nghi thức cúng lễ trong ngày Tết Hàn Thực đều có ý nghĩa tôn kính tổ tiên và các vị thần linh, cầu cho sự bình an, may mắn và tài lộc cho gia đình.

2.2 Tết Hàn Thực cúng thế nào cho đúng?

- Hương, hoa, trầu cau và 5 hoặc 3 bát bánh trôi cùng 5 hoặc 3 bát bánh chay dâng lên bàn thờ.

- Nói về con số bát bánh trôi và bánh chay phải là 5 hoặc 3 bởi vì cha ông ta quan niệm số lẻ là số tâm linh. Người ta thắp hương cũng thường thắp 1 nén hoặc 3 nén, 5 nén chứ ít khi thắp số chẵn.

- Ngoài bánh trôi và bánh chay, các gia đình cũng có thể mua thêm hoa quả và các thứ bánh trái khác tùy tâm. Sau khi bày lễ lên ban thờ, các gia đình thường thắp hương và khấn gia tiên theo Bài cúng Tết Hàn Thực dưới đây

3. Văn Khấn Tết Hàn Thực, Tết bánh Trôi Chay

Na mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Kính lạy: - Hoàng thiên hậu Thổ chư vị Tôn thần. 

- Ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.

- Tổ tiên, Hiển khảo, Hiển tỷ, chư vị Hương linh (nếu bố, mẹ còn sống thì thay bằng Tổ khảo, Tổ tỷ).

Hôm nay là ngày…

Gặp tiết Hàn Thực, tín chủ con cảm nghĩ thâm ân trời đất, chư vị tôn thần, nhớ đức cù lao tiên tổ, mỗi niệm không quên. Do đó chúng con sắm sanh lễ vật, sửa sang hương đăng, trần thiết trà quả dâng lên trước án. 

Chúng con kính mời:

Ngài Bản cảnh Thành hoàng Chư vị Đại Vương. 

Ngài Bản xứ thần linh Thổ địa. 

Ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần. 

Cúi xin giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật. 

Chúng con kính mời các cụ Tổ khảo, Tổ tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại trong họ, cúi xin thương xót con cháu giáng về linh sàng, chứng giáng tâm thành thụ hưởng lễ vật. 

Tín chủ con lại kính mời các vị vong linh, tiền chủ, hậu chủ ở trong nhà này, đất này, đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, độ cho chúng con thân cung khang thái, bản mệnh bình an. Bốn mùa không hạn ách nào xâm, tám tiết hưởng vinh quang thịnh vượng. 

Giãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám. 

Cẩn cáo

4. Cách làm bánh trôi - bánh chay cho Tết Hàn thực

4.1. Nguyên liệu làm bánh trôi - bánh chay

• 200gram Bột nếp
• Đường làm bánh trôi (khoảng 12-14 viên nhỏ) hoặc thay bằng palm sugar (miếng to về cắt nhỏ làm nhân bánh trôi)
• 30gram đậu xanh đã cà vỏ
• Vừng trắng
• Nước cốt dừa, dừa nạo sợi nhỏ (không bắt buộc)
• Bột năng/ bột đao hoặc bột sắn

Ghi chú:

• Các bạn nên chọn gạo nếp ngon, ngâm nước qua đêm rồi xóc với tí muối, mang đi xay. Đường nếu tìm được loại đường làm bánh trôi, đã cắt viên là tốt nhất. Nếu không thì thay bằng đường thốt nốt, hoặc dùng đường mía. Nếu không có dạng viên thì có thể dùng đường xay dạng hạt, nhưng có dạng viên thì bánh trôi sẽ ngon hơn.
• Định lượng ở trên làm được 1 bát bánh chay và 1 đĩa bánh trôi nhỏ, nhiều hơn thì các bạn nhân lên nhé!

4.2. Hướng dẫn làm bánh trôi - bánh chay

Bước 1: Chuẩn bị bột bánh trôi

Cho bột vào bát to, cho 1 cốc nước vào lò vi sóng quay khoảng 30s-45s cho nước ấm. Từ từ đổ nước vào bát bột, lấy đũa khuấy rồi dùng tay nhào đều. Làm sao cho khối bột dẻo quánh, cầm chắc tay, không bị quá nhão và không bị quá khô. Mô tả cảm quan thì sẽ hơi giống đất nặn của các bé. Bột quá khô thì cầm vào sẽ có cảm giác còn hạt bột bên trong khối bột. Quá nhão thì sẽ có cảm giác hơi ướt, sau này luộc bánh sẽ dễ bị nát và khó đứng bánh.

Các bạn chú ý xem bột cũ hay bột mới để biết độ chịu nước sẽ khác nhau. Nhưng để nhận ra bột đạt cũng không khó lắm đâu.

Các bạn cho nước vào từ từ, ít một thì sẽ dễ điều chỉnh hơn.

Bột nhào xong thì lấy nilon gói thức ăn bọc kín cho khỏi bị khô. Tiếp theo đi chuẩn bị hai loại nhân và vừng rắc mặt bánh.

Bước 2: Chuẩn bị nhân bánh trôi hoặc bánh chay

Nhân Bánh Trôi:

Dùng nhân đường phèn để làm nhân bánh trôi. 

Nhân Bánh Chay:

Nhân bánh chay: Đậu xanh có thể ngâm với nước ấm trước khoảng 2-3 tiếng hoặc 1 đêm. Cho đậu xanh vào nồi, đổ nước xâm xấp, để lửa vừa. Sau khi nước sôi được một lúc thì hạ lửa, cho đường và chút xíu muối, nêm sao cho vừa ngọt, đun tiếp đến khi cạn nước. Vừa đun vừa lấy cái thìa hoặc muôi lớn, nghiền và đánh đậu xanh cho nhuyễn và tơi. Nếu nước cạn quá nhanh mà đậu xanh chưa chín mềm & chưa nhuyễn thì cho thêm nước.

Đậu xanh sau khi chín và nghiền nhuyễn thì nắm lại thành từng nắm nhỏ cỡ quả trứng chim cút. Nên nắm đậu lúc đậu còn ấm nóng, đậu kết dính sẽ tốt hơn. Có thể trộn thêm dừa nạo vào trong nhân, tùy thích.

• Nhân bánh trôi: Đường làm nhân bánh trôi cắt thành miếng nhỏ.
• Vừng rắc mặt bánh: Rang chín khoảng 2-3 thìa vừng trắng, để riêng ra bát.

Bước 3: Nặn bánh trôi, bánh chay

• Chia khối bột ra làm nhiều phần nhỏ đều nhau và vừa với lượng nhân đã chuẩn bị. Ấn dẹt từng khối bột, đặt nhân vào giữa và gói lại, vo tròn. Cố gắng vo sao cho khít, đừng để không khí lọt vào bên trong nhân, khi đun bánh sẽ dễ bị vỡ.

Bước 4: Cách luộc bánh trôi, bánh chay

Thả bánh đã nặn vào nồi nước sôi, luộc đến khi bánh nổi và trong thì vớt ra thả vào bát nước lạnh. Sau đó dùng muôi thủng vớt ra đĩa sao cho đẹp rồi trang trí vừng đã rang lên phía trên mặt bánh.

Cách nấu nước bánh chay

Hòa tan bột sắn dây với 100g đường và nước, đặt lên bếp đun sôi sao cho hỗn hợp sắn dây sánh, lỏng thì tắt bếp, thêm nước hoa bưởi vào để tạo mùi thơm.

- Bánh chay múc ra bát, thêm nước sắn dây. Có thể rắc thêm vài hạt đậu đã đồ chín hoặc vài sợi dừa nạo (nếu muốn).

Bạn có thể thêm lá dứa, củ dền hoặc trà xanh vào bột để tạo món bánh chay nhiều màu, hấp dẫn.